Na rozkaz Dowódcy Armii Krajowej, gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora”, powstanie  w Warszawie rozpoczęło się 1 sierpnia 1944 roku. Zadaniem AK było wyzwolenie stolicy i utrzymanie jej przez kilka dni przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Umożliwiłoby to Delegaturze Rządu RP na Kraj, reprezentującej legalny polski rząd na wychodźstwie, objęcie Warszawy władzą cywilną i wystąpienie wobec Sowietów w roli wolnych gospodarzy swojego kraju. Była to ostatnia szansa na ratowanie niepodległości Polski, zdradzonej skrycie przez naszych zachodnich sojuszników – Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone.

Dysproporcja sił była skrajnie niekorzystna dla strony polskiej. Wśród 50 tys. żołnierzy Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych i Armii Ludowej, jacy przewinęli się przez nasze oddziały, na 25 przystępujących do walki tylko jeden był uzbrojony, i to w broń krótką.  Tymczasem Niemcy rzucili do walki regularne formacje wojska, SS, policji, żandarmerii i oddziałów pomocniczych, wspomaganych przez ciężką artylerię i lotnictwo. Mimo to powstańcy odnieśli szereg znaczących sukcesów. Opanowali zwarte obszary Śródmieścia, Żoliborza, Mokotowa, Woli i Ochoty. Zdobyli wiele niemieckiego oporządzenia i uzbrojenia, nawet wozy bojowe i pancerne.

Wyzwolili również niemiecki obóz koncentracyjny w Warszawie – Konzentrazionslager Warschau, zwany przez warszawiaków „Gęsiówką”, w którym okupanci przetrzymywali w straszliwych warunkach Żydów z różnych krajów Europy.

Warunkiem ostatecznego powodzenia powstania było wkroczenie do miasta Armii Czerwonej. Tymczasem Józef Stalin rozkazał swoim wojskom zatrzymanie się na linii Wisły i powstrzymanie od aktywnych działań przeciwko Niemcom. Ci ostatni zatem bez przeszkód pacyfikowali miasto, dokonując wielu masowych zbrodni, zarówno na żołnierzach Powstania jak i na ludności cywilnej.

Zrzuty zaopatrzenia dla Powstańców, dokonywane przez lotnictwo zachodnich aliantów (w tym polskich lotników) oraz sowieckie, było kroplą w morzu potrzeb i nie mogło zmienić sytuacji. Wobec braku żywności i wody, 2 października 1944 roku, po 63 dniach bohaterskiej epopei, dowództwo AK było zmuszone podpisać akt „zaprzestania walk w Warszawie”. Do niewoli poszło ok. 17 tys. Powstańców, ok. 15 tys. poległo.

Straty wśród ludności cywilnej szacowane są od 150 do 200 tys. osób. Przez następne miesiące Niemcy metodycznie rabowali, palili i wysadzali w powietrze kolejne części naszej stolicy. Wycofali się z niej ostatecznie 17 stycznia 1945 roku, umożliwiając wkroczenie do Warszawy oddziałom  podporządkowanego komunistom Wojska Polskiego.

Artur Kolęda
Biuro Edukacji Narodowej IPN

Wydarzenia, w których uczestniczy Instytut Pamięci Narodowej w związku z 75. rocznicą wybuchu Powstania Warszawskiego

CENTRALA

• 31.07.2019, godz 18.00 na Placu Krasińskich odbędzie się uroczysta polowa Msza Święta, Apel Poległych oraz Koncert „Warszawa jest smutna bez Ciebie”. W uroczystościach państwowych Instytut Pamięci Narodowej reprezentowali będą zastępcy prezesa IPN dr Mateusz Szpytma i prof. Krzysztof Szwagrzyk
• 01.08.2019, godz. 17.00, Godzina „W” – hołd Powstańcom przy Pomniku Gloria Victis odda zastępca prezesa IPN prof. Krzysztof Szwagrzyk, natomiast o godz. 19.30, w uroczystościach składania wieńców na kurhanie, w którym znajdują się prochy ponad 50. tys. mieszkańców stolicy poległych w Powstaniu Warszawskim, modlitwie międzyreligijnej przy Pomniku „Polegli – Niepokonani”  uczestniczył będzie zastępca prezesa IPN Jan Baster
• 1.08 – 2.10.2019 – Akcja „Pokaż, że pamiętasz” – akcja internetowa polegająca na dokumentacji opieki nad grobami Powstańców
• Wystawa elementarna „Powstanie Warszawskie 1944. Bitwa o Polskę” – do pobrania ze strony IPN
• „Biuletyn IPN” nr 7-8/2019 poświęcony Powstaniu Warszawskiemu
• prezentacja wystawy IPN „Kwatera Ł. Panteon narodowy pod cmentarnym murem” na „Łączce”
• audycje historyczne w Programie 1 Polskiego Radia, podczas których archiwiści z IPN opowiadać będą o wybranych dokumentach dotyczących Powstania Warszawskiego
• wrzesień 2019 –  płyta „Dziesięć Kroków – Memoriał Warszawski 1944” – projekt fonograficzny Instytutu Pamięci Narodowej i Fundacji Sztafeta, dotyczący losów i przeżyć ludności cywilnej w czasie Powstania Warszawskiego oraz gehenny wypędzenia z Warszawy, wywózki do obozu Dulag w Pruszkowie i dalszej tułaczki

IPN BIAŁYSTOK

• 1 .08.2019,  godz. 17.00 – uroczystości upamiętniające 75. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego pod Pomnikiem Armii Krajowej
• 1.08.2019 – w centrum Białegostoku rozpocznie się akcja pocztówkowa. Pocztówki wg. projektu Delegatury IPN w Olsztynie będą rozdawane wszystkim spotkanym przechodniom
• 1.08.2019, godz. 19:00 – spotkanie w Rydzewie, harcerze spotkają się z powstańcami zamieszkującymi województwo podlaskie, opowiedzą  młodzieży o swoich doświadczeniach i udziale w Powstaniu Warszawskim. IPN zaprezentuje filmy, które wpłynęły w ubiegłym roku do siedziby Oddziału IPN w Białymstoku w ramach akcji ,,Złóż życzenia powstańcom”

IPN GDAŃSK

• 1 .08.2019,  godz. 10.00 – uroczystości upamiętniające 75. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego pod Pomnikiem Armii Krajowej w Sopocie.
• 1.08.2019, godz. 17.00 „W”- u stóp pomnika Polskiego Państwa Podziemnego na Targu Rakowym w Gdańsku odbędzie się uroczystość organizowana przez Okręg Pomorski Światowego Związku Żołnierzy AK oraz Miasto Gdańsk.

IPN KATOWICE

• 1.08.2019 –  prezentacja filmu dokumentalnego w reż. Marka Widarskiego „Powstanie i medycyna. Chcielismy żyć” (Przystanek Historia IPN w Katowicach)

IPN KRAKÓW

• 1.08.2019, godz. 17.00 – Msza Święta w Bazylice Mariackiej, po której o 18.30 nastąpi Apel Pamięci na pl. Matejki – Krakowski IPN jest współorganizatorem uroczystości

DELEGATURA IPN W KIELCACH

• 1.08.2019 – rekonstrukcja historyczna „Gloria Victis” –  Godni Pamięci Powstanie Warszawskie 1944 – 2019
• 1.08.2019 – uroczystości upamiętniające 75. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego pod Pomnikiem Harcerrzy Poległych na skwerze Szarych Szeregów

IPN LUBLIN

• 1.08.2019 – wokół budynku lubelskiego oddziału IPN zaprezentowane zostaną banery informacyjne dotyczące Powstania Warszawskiego
• 1.08.2019 – Narodowy Dzień Powstania Warszawskiego i Akcji „Burza” na Lubelszczyźnie.
• 1.08.2019 – w Przystanku Historia IPN-ZHR w Puszczy Kozienickiej a o godz. 17.00 odbędzie się prezentacja gry paragrafowej „Janek – historia małego powstańca”.

IPN ŁÓDŹ

• 22-31.07.2019 – na cmentarzach na terenie Łodzi, odbędzie się akcja „63 Dni Powstania Warszawskiego” – upamiętnienie Powstańców Warszawskich, poprzez oznaczanie ich mogił biało-czerwoną szarfą z napisem
• 30.07.2019 –  w Piotrkowie Trybunalskim, na Starym i Nowy Cmentarzu Rzymskokatolickim przy ul. Cmentarnej o  godz. 18.00, odbędzie się cykliczna akcja porządkowania mogił Powstańców i osób, które zginęły w Powstaniu Warszawskim
• 1.08.2019 – na cmentarzu rzymskokatolickim pw. św. Józefa, o  godz. 17.00, odbędzie się uroczystość z udziałem dr. Dariusza Roguta, dyrektora Oddziału IPN w Łodzi.
• 1.08.2019 – w Piotrkowie Trybunalskim, po uroczystościach miejskich po godz. 17.00 odbędzie się V Piotrkowski Marsz Pamięci Powstania Warszawskiego, który uda się na piotrkowskie nekropolie, gdzie zostaną zapalone symboliczne znicze na mogiłach Powstańców
• 2.08.2019 – w Piotrkowie Trybunalskim, w Kościele Najświętszego Serca Jezusowego, przy Alei Armii Krajowej 9, o godz. 18.30, odbędzie się wspólne śpiewanie pieśni powstańczych z udziałem utalentowanych artystów (współorganizatorzy: Klub Historyczny im. gen. Stefana Roweckiego „Grota” w Piotrkowie Trybunalskim, Klub Gazety Polskiej w Piotrkowie Trybunalskim)

IPN RZESZÓW

• 1.08.2019 – w siedzibie  Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie odbędą się warsztaty edukacyjne poświęcone tematyce Powstania Warszawskiego

IPN WARSZAWA

• 1.08.2019 – obchody 75. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego organizowane na warszawskiej Pradze, na placu Wileńskim i skwerze im. Antoniego Żurowskiego
• 16. 07 – 31. 08.2019 – prezentacja wystawy „Dni Powstania – Warszawa 1944” w Bibliotece Wilanowskiej w Warszawie
• 4.08.2019 – inscenizacja historyczna. „Kartki z Powstania” oraz koncert w Parku Praskim w ramach obchodów wybuchu Powstania Warszawskiego na Pradze
• 6.08.2019 – spotkanie „IPN o powstaniu warszawskim: w nauce, w komiksie, na wystawie, w grze miejskiej” (Przystanek Historia Centrum Edukacyjne IPN w Warszawie)
• 9.08.2019 – spacer po Powązkach Wojskowych w ramach projektu „Szlakiem Powstania Warszawskiego”

IPN WROCŁAW

• 6.08.2019 – Dzień Poczt Harcerskich – 75 Rocznica Wybuchu Powstania Warszawskiego i Utworzenia Poczt Harcerskich. W tym dniu odbędą się prelekcje historyczne pracowników IPN poświęcone Historii Powstania Warszawskiego i Historii Poczt Harcerskich

DELEGATURA IPN W OPOLU

• 1.08.2019 – prezentacja spotu o Powstaniu Warszawskim w Centrum Kongresowo-Wystawienniczym na tzw. Wieży (duży telebim) oraz w Opolskim Urzędzie Wojewódzkim

Źródło: IPN.GOV.PL
Zdjęcia: ipn.gov.pl